In zijn "Sterrennacht" anticipeerde Van Gogh wellicht op de turbulente lichtstromen die 60 jaar later werden bestudeerd
Het behoeft niet te worden gezegd hoezeer kunst een nobele weerspiegeling is van de wereld om ons heen die wordt gefilterd door het wezen van de kunstenaar. Uit dit filterproces kunnen er kleine of grote aanpassingen van de realiteit komen, die ook afhangen van de kunststroming in de periode waar de kunstenaar in leeft.
Van Gogh is een kunstenaar die erom bekendstaat altijd datgene wat hij zag op diepgaande wijze te veranderen in wat zijn geestesoog zag, een geest die volgens velen werd gekweld door psychische stoornissen, maar waardoor experts nog altijd vragen blijven stellen, zowel wetenschappers als kunstkenners.
Dit keer zorgt de beroemde Sterrennacht voor de vraag of Van Gogh gestoord, maar uitzonderlijk creatief was, of een genie die zijn tijd ver vooruit was.
via NPR
In de Sterrennacht zijn de ronde cirkelbewegingen in de lucht een weergave van wat in de vloeistofdynamica 'turbulente stroming' wordt genoemd.
Het concept van turbulente stromingen is een van de moeilijkste concepten die moeder natuur aan de mens heeft kunnen geven. De stromingen zijn moeilijk wiskundig te voorspellen met een vergelijking en natuurkundig moeilijk te omschrijven als het aankomt op energie.
Wat zonder meer kan worden gezegd is dat Van Gogh in zijn Sterrennacht minstens zestig jaar eerder vooruitliep op het beschrijven van zo'n natuurverschijnsel. En dat met een precisie waar experts van onder de indruk zijn.
Van Gogh maakte de Sterrennacht in 1889 en komt overeen met het uitzicht dat hij vanuit zijn raam van zijn kamer in het gekkenhuis, waar hij naartoe was gebracht nadat hij zichzelf zijn oor had afgesneden, in een moment dat hij gegrepen werd door waanzin. Op het schilderij zorgen de cirkelvormige penseelstreken voor een avondhemel gevuld met draaikolkachtige wolken en cirkels van licht afkomstig van sterren.
De techniek waarmee het licht wordt weergegeven komt ook voor bij andere impressionistische schilders. Zij slaagden erin, anders dan hun voorgangers, om de beweging van het licht te vangen, dus het schitteren van een weerspiegeling op het wateroppervlak of in dit geval, het licht van de sterren dat zich vermengt in de melkachtige lucht als je kijkt naar de felheid van twee kleuren die naast elkaar zijn geschilderd op het doek: met andere woorden, luminantie.
De primaire visuele cortex in het brein laat twee kleuren met dezelfde luminantie (kleurintensiteit) in elkaar overgaan, maar worden deze kleuren tegelijkertijd onderscheiden door contrast, licht en donker. Als deze twee processen met elkaar worden gecombineerd, dan ziet de toeschouwer, net als op andere impressionistische schilderijen, de hemel op de Sterrennacht fonkelen en qua intensiteit veranderen door weerspiegelingen van licht.
Nog nooit heeft iemand vooraf aan de impressionisten de beweging van het licht zo systematisch en doeltreffend weten te vangen.
Afbeelding: deel van de psychiatrische instelling Saint-Paul-de-Mausole waar Van Gogh was opgenomen.
NASA’s Aqua/MODIS satellite/Wikimedia
Zestig jaar nadat het schilderij werd gemaakt probeerde de Russische wiskundige Andrej Kolmogorov een wiskundeformule te vinden om turbulentie mee te beschrijven. Hij ontdekte dat de turbulente stroming qua uiterlijk alleen onveranderd kon blijven als de grotere kolken energie overhevelden naar de kleinere kolken enzovoorts. Uit de experimentele metingen is gebleken dat de vergelijking van Kolmogorov ontzettend de beschrijving benaderde van de manier waarop turbulente stromingen werken, maar niet exact beschrijven.
Turbulente stromingen waren nog steeds een verschijnsel dat natuurkundig niet kon worden verklaard.
A, ESA & A. van der Hoeven/Wikimedia
In 2004 zagen enkele wetenschappers die de beelden van de Hubble-telescoop aan het bestuderen waren zagen ze een stofwolk rondom een ster en moesten ze gelijk denken aan de Sterrennacht van Van Gogh.
De wetenschappers onderzochten tot in detail de luminantie en ze ontdekten dat er een heel precies model van de structuren van turbulente stromingen verborgen zit in het schilderij, dat heel dichtbij komt bij de van Kolmogorov.
Afbeelding: spiraalstelsel Messier 77, opnames door de Hubble Space Telescope
Experts hebben dus ontdekt dat de schilderijen die zijn gemaakt in de momenten dat Van Gogh psychotisch was, zijn een buitengwone realistische en wiskundige weergave van turbulente stromingen. In de schilderijen uit de rustigere periodes in zijn leven, in het 'zelfportret met verbonden oor' is bijvoorbeeld geen enkele overeenkomst gevonden met het model en ook niet in de kunstwerken van andere bekende schilders als De Schreeuw van Edvard Much.
Het zou dus te gemakkelijk zijn om de conclusie te trekken dat een wiskunde-geest tegen Van Gogh heeft gezegd dat hij die vorm moest schilderen, maar is het idee wel heel verleidelijk dat in een fase van verloren zijn en lijden de kunstenaar de diepste geheimen van de natuur te binnen vielen. Geheimen die voor iemand met een heldere en rationele geest complex en niet te begrijpen lijken.
