De mens kan anderen veel kwaad doen, al is het maar om bevelen op te volgen: het schokkende experiment van Milgram
De menselijke psyche is een complex mechanisme, in staat om gedrag voor te stellen en te implementeren dat aan logica kan ontsnappen en indruist tegen de ethische en morele principes die we universeel erkennen. Op die momenten spreken we van slechtheid, sadisme of misschien een pathologisch verlangen om anderen te controleren. Is het echter mogelijk om iemand schade te berokkenen zonder kwade bedoelingen te hebben, misschien “gewoon” om bevelen van anderen uit te voeren?
Het is beslist een complexe vraag, waarop het antwoord niet oppervlakkig en slecht beredeneerd kan zijn. De geschiedenis is vol met voorbeelden van mensen die hun wandaden op deze manier rechtvaardigden, en het is precies dit punt dat de Amerikaanse psycholoog Stanley Milgram zichzelf afvroeg toen hij in 1961 besloot zijn beroemde experiment over menselijke slechtheid uit te voeren.
Lof Der Zotheid Psychologenpraktijk/Youtube
Milgram vroeg zich af of sommige individuen anderen kwaad konden doen door simpelweg hogere bevelen uit te voeren na de processen tegen de nazi-oorlogsmisdadiger Adolf Eichmann en andere Duitse regeringsfunctionarissen die gruwelijke misdaden tegen de mensheid hadden begaan.
Tegen een vergoeding rekruteerde de psycholoog een reeks deelnemers aan het experiment, een steekproef van mannelijke individuen tussen de 20 en 50 jaar, met verschillende sociale achtergronden. De proefpersonen moesten "experimenteerders" ontmoeten, mannen die witte jassen droegen om autoriteit in te boezemen. De mensen geloofden dat het een experiment was om de effecten van lijfstraffen te testen.
Lof Der Zotheid Psychologenpraktijk/Youtube
In een kamer met een generator van elektrische schokken en een persoon die aan een stoel was vastgemaakt en die deze als "straf" moest ontvangen, probeerden de proefpersonen, op aanwijzing van de onderzoekers, de ongelukkigen die aan de stoel waren gebonden, woorden uit het hoofd te laten leren. Als deze laatsten het antwoord verkeerd hadden, zouden ze schokken van toenemende kracht ontvangen, gegeven door de mensen die de bevelen van de mannen in de witte jassen opvolgden.
Het was duidelijk dat degenen die aan de stoel gebonden zaten, acteurs waren, die pijn zouden simuleren in geval van foute antwoorden. De proefpersonen die de opdracht kregen om de elektrische schokken toe te dienen, waren echter niet van alles op de hoogte en Milgram's doel was juist om na te gaan in hoeverre ze de (nep) ongelukkigen zouden schaden om bevelen op te volgen. En de resultaten waren behoorlijk schokkend.
Sommige proefpersonen kwamen in opstand, anderen protesteerden of boden aan om de plaats in te nemen van de persoon die aan de elektrische stoel was vastgebonden, maar aan het einde van het experiment gehoorzaamde 65% van hen de onderzoeker zonder bezwaar. Deze mensen kwamen dus om (nep) schokken toe te brengen die ook degenen die ze ontvingen konden doden, waarbij ze hun ethische en morele principes schonden om "eenvoudige" hogere bevelen uit te voeren.
Het experiment kreeg veel kritiek, vooral vanwege het feit dat de deelnemers waren "misleid" door Milgram en zijn mensen. Wat ons echter nog steeds aan het denken zet, is dat de meeste mensen bereid waren anderen kwaad te doen als iemand anders - die als meer gezaghebbend werd beschouwd - hen had opgedragen dat te doen. Een heel moeilijk concept om te accepteren, maar dat ook werd bevestigd door latere experimenten, uitgevoerd door andere wetenschappelijke persoonlijkheden.
Hoe ver en hoe juist is het om gezag te gehoorzamen, ook al druist het in tegen de ethiek? Dit is de vraag die beantwoord moet worden, en waarover velen zich vandaag de dag nog steeds het hoofd breken. Ondertussen is dat van Milgram een verontrustende en belangrijke bevestiging van bepaalde negativiteiten waar de mens nauwelijks aan kan ontsnappen.
