Caravaggio: hoe slaagde hij erin om het beroemde licht te creëren dat kenmerkend is voor zijn werken?
Iedereen die het geluk heeft gehad een werk van Caravaggio te bewonderen, weet dat het een unieke ervaring is, verrassend en ontwapenend tegelijk, in staat om in zijn brein te komen en een lange, lange tijd onder de indruk te blijven.
Een unieke figuur, die van Michelangelo Merisi, niet alleen vanuit picturaal oogpunt, maar ook vanwege de wisselvalligheden van zijn leven, die hem door complexe en onrustige ervaringen leidden, in een opeenvolging van gebeurtenissen die de plot van een avonturenroman lijken. Het is dan ook geen toeval dat de stijl van deze immense kunstenaar, die leefde tussen 1571 en 1610, zo bijzonder, herkenbaar, intiem en dramatisch is. Met een element dat in elk van zijn werken meteen in het oog springt en de scènes domineert: het licht. De door Caravaggio gebruikte technieken hebben letterlijk geschiedenis geschreven en zijn tot op de dag van vandaag fascinerend en eigenaardig.
Michelangelo Merisi da Caravaggio, Boy with a Basket of Fruit/Wikimedia Commons
Als je naar een werk van Caravaggio kijkt, en de indruk krijgt dat de personages uit de duisternis “tevoorschijn” komen en worden gedefinieerd door het licht zelf, dan begrijp je waar we het over hebben. De kunstenaar wist een theatraal effect te creëren waar elke regisseur, decorontwerper of cameraman vandaag de dag jaloers op zou zijn, op een filmset of op een podium.
Caravaggio vertelt ons zijn verhalen door middel van licht en contrasten. Licht en duisternis zijn geen twee tegengestelde elementen, maar twee kanten van dezelfde medaille: de ene nuttig voor de andere, en vice versa. De zeer donkere achtergrond versterkt wat het licht heeft geïnvesteerd, en op zijn beurt is het verlichte deel ontwapenend in zijn helderheid, het valt ons op omdat het elk detail, elke uitdrukking, elke nuance van de hoofdrolspelers laat zien.
Michelangelo Merisi da Caravaggio, The Conversion of Saint Paul/Wikimedia Commons
Als het vandaag mogelijk is om deze effecten te creëren met behulp van geavanceerde technologie en hulpmiddelen, vraagt men zich af hoe Caravaggio ze destijds heeft weten te verkrijgen. Het antwoord is even simpel als fascinerend: hij creëerde in zijn atelier, met zijn eigen handen, de scènes die het beste bij deze unieke stijl pasten. De schilder bestudeerde en mat de lichtbronnen, die vaak afkomstig waren van hoge ramen, of van lampen en fakkels, alsof het schijnwerpers op een podium waren, gericht op de te vereeuwigen onderwerpen. En, zoals verschillende studies en elementen van zijn werken beweren, het lijkt erop dat Caravaggio ook gebruik heeft gemaakt van de donkere kamer en spiegels.
Michelangelo Merisi da Caravaggio, The Calling of Saint Matthew/Wikimedia Commons
Het uiteindelijke effect? Spectaculair, dramatisch en symbolisch. Denk bijvoorbeeld aan een werk als "De roeping van Matteüs”. De lichtstraal die van rechts komt, is op zijn zachtst gezegd metaforisch: het is goddelijk licht dat de gezichten van de hoofdrolspelers verlicht en al het andere bijna onzichtbaar laat. Kortom: een techniek die passend lijkt om als spectaculair te definiëren, in de letterlijke en praktische zin van het woord, en die ook volledig de innerlijke strijd van de schilder weerspiegelt.
Ottavio Leoni, Portrait of Michelangelo Merisi da Caravaggio/Wikimedia Commons
Caravaggio was regisseur, scenarioschrijver, decorontwerper en uitvoerder van scènes die met licht speelde zoals niemand voor hem had gedurfd. Echt een innovator van zijn tijd, die ons altijd zal blijven verbazen.
