Ridders vechten tegen woeste slakken: waarom is er deze terugkerende tekening in middeleeuwse boeken?
Wist je dat in teksten uit de Middeleeuwen een merkwaardige maar gevreesde krijger voorkomt? Het is een veel voorkomend weekdier, dat voor ons misschien niet bedreigend lijkt: de slak. Maar waarom werd het als zo’n geduchte tegenstander beschouwd?
Tekeningen uit de Middeleeuwen: ridders tegen slakken
commander_nothing/Reddit
Kun je je een slak voorstellen die vecht, als een woest en gevaarlijk wezen? Welnu, in de middeleeuwen werd dit verlegen weekdier voorgesteld als een onverschrokken krijger, klaar om tegen ridders te duelleren. Veel oude boeken uit de 14e eeuw bieden onder hun illustraties, soortgelijke afbeeldingen: mannen met harnassen en gevechtshelmen die, zwaaiend met een schild, deze wezens uitdagen die als dodelijk worden beschouwd. In sommige gevallen en afbeeldingen is er meer dan één vechtende slak en lijken ze de kracht te hebben om "te vliegen" of opmerkelijke sprongen te maken, aangezien ze in de lucht verschijnen.
Maar waarom werden slakken in deze ongebruikelijke gedaantes en zo vaak afgebeeld? Dit fenomeen wekte een ongelooflijke belangstelling bij kunsthistorici en boekexperts van die tijd, zonder echter een unanieme verklaring te kunnen vinden: een echt mysterie dat in het bijzonder de "marginalia" -werken omhult, in het enkelvoud "marginalium", oftewel geschriften of aantekeningen die aan de zijkant van een boek zijn geplaatst, maar ook verluchte manuscripten die de randen van de pagina's versieren. In de middeleeuwen konden de meest illustere manuscripten, eenmaal voltooid, verrijkt worden met bijzonder uitgebreide versieringen en tekeningen gemaakt met kostbare pigmenten.
Waarom er in middeleeuwse teksten ridders zijn die strijden tegen slakken: de theorieën
Medieval manuscripts blog
Dit waren boeken voor de elite, met een zeer hoge prijs en gereserveerd voor een klein aantal lezers. De tekeningen van de marginalia konden verschillende thema's hebben, soms zelfs heel bizar en in schril contrast met de inhoud en betekenis van de tekst, gebaseerd op de mode van het moment. Aan het einde van de 13e eeuw probeerden Europese miniaturisten gedurende een korte periode vechtslakken te reproduceren. De meeste van deze afbeeldingen lijken geconcentreerd te zijn tussen 1290 en 1310, met een bijzonder hoge incidentie in Frankrijk, waar de productie van manuscripten in die periode sterk groeide. Hoewel de achtergrond en de omgeving van het duel konden variëren, waren de hoofdfiguren altijd dezelfde: een slak tegen een ridder, waarbij het weekdier de bedoeling had zijn lange antennes naar de vijand uit te strekken, alsof het zwaarden waren. In sommige gevallen verschijnen ze als hybride wezens, half slakken en half mensen, met konijnen op hun rug. Nadat ze in veel geschreven teksten hun plaats hadden gevonden, begonnen deze ongepubliceerde strijdverhalen zelfs op de gevels van middeleeuwse kathedralen te verschijnen, zoals de panelen die rond 1310 op de hoofdingang van de kathedraal van Lyon, Frankrijk, werden gebeeldhouwd.
Volgens deskundigen zou de werkelijke reden voor deze merkwaardige weergave het symbool kunnen zijn van een omverwerping van hiërarchieën, van de wereld van die tijd op een ironische manier. Meestal had het ook een manier kunnen zijn om de serieuze en belastende strekking van de teksten te verzachten, door de lezer te amuseren met een beetje satire. Het is echter niet bekend of deze scenario's andere symbolische connotaties hadden: waarom lijkt een ridder, die dapper en moedig moet zijn, geïntimideerd door een slak? Er wordt verondersteld dat deze weekdieren de verschillende sociale klassen en de strijd tussen de hogere klassen tegen de lagere vertegenwoordigden, terwijl de ridders lafheid zouden kunnen symboliseren, vooral wanneer ze worden afgebeeld terwijl ze voor de slak hurken en op hun knieën bidden voor hun redding.
Middeleeuwse symboliek van vechtslakken volgens de experts
Medieval manuscripts blog
Onder de verschillende hypothesen is gesuggereerd dat de slakken het Germaanse volk van de Longobarden zouden kunnen hebben geïnterpreteerd, dat hun koninkrijk in Italië tot het einde van de 8e eeuw leidde. In Frankrijk genoten ze geen goede reputatie, integendeel: ze werden beschuldigd van gebrek aan moed en evenzeer onvoldoende persoonlijke hygiëne. Als antithese van ridderfiguren kunnen ze daarom worden afgeschilderd als “niet eens in staat een slak te verslaan”. Deze stelling wordt echter niet ondersteund door de unanieme mening van historici, die deze tekeningen als complexer en betekenisvoller beschouwen dan ze op het eerste gezicht lijken.
Een ander interessant aspect is dat de antennes van de slakken puntig waren getekend, zoals wapens die konden doorboren, terwijl de ridders uitgerust leken met minder scherpe voorwerpen, zoals knuppels, stokken, bijlen en, in sommige gevallen, vorken. Hoewel ze bijna altijd als mannen worden weergegeven, is er ook een geval waarin de ridder in kwestie een vrouw is, uitgerust met een schild en een speer, terwijl andere tekeningen vrouwen weergeven die de ridders smeken de strijd tegen de woeste slakken op te geven.
Juist het feit dat dezelfde beelden zich, met minimale variaties, ook in Engeland en de Vlaamse landen verspreidden, suggereert dat hun betekenis tamelijk diep en geworteld was. Zonder twijfel werden slakken in de Middeleeuwen dus als zeer sterke dieren beschouwd, omdat ze erin slaagden hun hele huis op hun rug te dragen, waardoor ze zowel fysieke als spirituele kracht konden symboliseren. Uiteindelijk blijft de echte reden voor deze vreemde combinatie een mysterie: welke van de voorgestelde theorieën komt volgens jou het dichtst bij de waarheid?
