Er is een klein sterrenstelsel bij ons in de buurt waarvan astronomen dachten dat ze het goed kenden, maar het onthulde een verrassing
Astronomen hebben een onverwachte ontdekking gedaan: ze dachten dat ze een beroemd sterrenstelsel dicht bij ons heel goed kenden, maar in werkelijkheid is het misschien niet precies wat het leek. Laten we er meer over te weten komen.
Kleine Magelhaense Wolk: een dubbel sterrenstelsel?
ESA/Hubble/Wikimedia commons - CC BY 4.0
Je blijft leren van het heelal en er is nog steeds veel dat we moeten ontdekken, inclusief ons eigen zonnestelsel. In dit geval is de protagonist van de nieuwe astronomische ontdekking de Kleine Magelhaense Wolk, een sterrenstelsel dat rond de Melkweg draait en waarvan experts dachten dat ze het inmiddels heel goed kenden. Het lijkt er echter op dat dit niet helemaal het geval is: volgens nieuw onderzoek is het in feite niet precies wat astronomen dachten dat het was. Dit kleine satellietsterrenstelsel, dat zich op ongeveer 199.000 lichtjaar van onze planeet bevindt, bestaat namelijk uit twee delen. In feite is het niet één sterrenstelsel, maar zijn het er twee, achter elkaar gerangschikt, waarbij het tweede 16.000 lichtjaar verder van ons af staat dan het stelsel ervoor.
Dit ongewone aspect van de Kleine Magelhaense Wolk werd ontdekt door een team wetenschappers onder leiding van astronoom Claire Murray van het Space Telescope Science Institute in Maryland, dat de beweging van de gaswolken en de nieuwe sterren die daarin ontstaan, controleerde en volgde rondom het sterrenstelsel waarvan werd geacht dat het er één was. Op deze manier realiseerden de auteurs van het onderzoek zich dat de Kleine Magelhaense Wolk, ongeveer 18.900 lichtjaar breed, minder dan een vijfde van de Melkweg, in werkelijkheid twee kleine stellaire atollen herbergt op duizenden lichtjaren afstand.
De dwergsterrenstelsels Kleine Magelhaense Wolk en Grote Magelhaense Wolk
ESA/Hubble and Digitized Sky Survey 2/Wikimedia commons - CC BY 4.0
Naast dit mogelijk dubbele sterrenstelsel is ook de Grote Magelhaense Wolk bekend bij astronomen. Beide wolken behoren tot de Lokale Groep, de verzameling sterrenstelsels waar onze Melkweg deel van uitmaakt. Beide Magelhaense Wolken zijn grondig bestudeerd door astronomen om te begrijpen hoe andere sterrenstelsels verschillen van de onze. Alle twee - of eigenlijk alle drie - zijn dwergstelsels die door de zwaartekracht voortdurend naar de Melkweg toe worden getrokken: in de verre toekomst zal er waarschijnlijk een botsing en fusie plaatsvinden.
Terwijl de Grote Magelhaense Wolk een schijfvorm heeft die veel lijkt op die van ons eigen sterrenstelsel en een massa heeft die ongeveer 7 miljard keer zo groot is als die van de zon, heeft zijn kleinere metgezel slechts een derde van zijn massa. Voorafgaand aan deze ontdekking werd echter aangenomen dat de Kleine Magelhaense Wolk uit meerdere componenten bestond, maar het vaststellen hiervan werd bemoeilijkt door de interstellaire wolken gevormd door gas en stof, die het moeilijk maakten om kenmerken in detail te onderscheiden. Murray was echter tot de conclusie gekomen dat het een dwergsterrenstelsel was dat “op drift” was, of beter gezegd “gestrand”, gevuld met gas dat werd verstoord door voortdurende zwaartekrachtinteracties met de Grote Magelhaense Wolk en de Melkweg.
Om het nieuwe onderzoek uit te voeren, zoomden de wetenschapper en haar team in op de radiogolven die worden geproduceerd door het waterstofgas van het kleine sterrenstelsel met de Square Kilometre Array Pathfinder, een radiotelescoop van Australische makelij die is uitgerust met zesendertig parabolische antennes.
Daarom kan de Kleine Magelhaense Wolk dubbel zijn
VMC ESO/VISTA/Wikimedia commons - CC BY 4.0
De wetenschappers wendden zich vervolgens tot de ruimtesonde Gaia van de Europese Ruimtevaartorganisatie ESA, die een 3D-kaart van de sterren in de Melkweg maakt om de richting en snelheid te detecteren van duizenden sterren die tien miljoen jaar jonger zijn in de Kleine Magelhaense Wolk. Gebaseerd op het feit dat deze sterren tegelijkertijd bewegen met de massieve gaswolken waarin ze zijn ontstaan, konden de auteurs van het onderzoek twee verschillende gas- en stofgebieden onderscheiden waarin deze sterren zijn geboren. De wolken bevatten verschillende hoeveelheden elementen die zwaarder zijn dan helium en waterstof en hebben, zoals gezegd, een andere afstand tot de aarde.
Het is niet duidelijk of de twee sterrenstelsels al gescheiden waren en op hetzelfde moment door de zwaartekracht naar elkaar toe werden getrokken, of dat de ene werd gevormd uit het gas dat door de andere werd meegevoerd door zwaartekrachtinteracties met de Grote Magelhaense Wolk. De eerste veronderstelling wordt ondersteund door het feit dat beide wolken een gelijke massa blijken te hebben: als de ene op een later tijdstip uit de andere was ontstaan, zou deze waarschijnlijk een kleinere massa hebben. Daarom lijkt het erop dat de Kleine Magelhaense Wolk in werkelijkheid “dubbel” is, met twee afzonderlijke hemellichamen. In dat geval zou de naam van de Kleine Magelhaense Wolk moeten worden veranderd: op dit moment is de naam een afspiegeling van die van Ferdinand Magellan, de ontdekkingsreiziger die verantwoordelijk was voor de onderwerping van duizenden inheemse volkeren in de 15e/16e eeuw. In de wetenschappelijke gemeenschap zijn velen voorstander van het veranderen van de naam van deze sterrenstelsels, maar er zijn meer studies en onderzoeken nodig voordat definitief kan worden vastgesteld of de Kleine Magelhaense Wolk echt een dubbel sterrenstelsel is.
Ondertussen kunnen degenen op het zuidelijk halfrond deze verre maar nabije hemellichamen observeren die in de afgelopen eeuwen talloze legendes onder oude volkeren hebben geïnspireerd.
