De overdracht van kennis heeft de menselijke evolutie voor altijd veranderd: maar wanneer is dit begonnen?
Sandstein/Wikimedia Commons - CC BY 3.0
Aangenomen wordt dat de Homo sapiens zo'n 300.000 jaar geleden in Afrika is verschenen, aan het einde van een evolutie die miljoenen jaren heeft geduurd en waarin vele soorten zijn ontstaan en uitgestorven. Ieder van ons is immers het product van duizenden generaties die ons zijn voorgegaan, elk met zijn eigen kennis die uit het verleden is verzameld en aan de toekomst is doorgegeven. Maar wanneer is dit proces begonnen? Dit is een minder banale vraag dan het lijkt: wanneer zijn mensen, of in ieder geval onze voorouders, begonnen met het doorgeven van hun cultuur? Volgens een recent onderzoek al heel lang geleden, zelfs nog voor het verschijnen van de Homo sapiens.
Het concept van cumulatieve cultuur: waarom het belangrijk is
Het sleutelbegrip is dat van de cumulatieve cultuur, dat wil zeggen de accumulatie over generaties van aanpassingen, technologische en andere verbeteringen. In de praktijk is de cumulatieve cultuur de sleutel tot aanpassing: het vermogen om de kennis van de eigen sociale groep door te geven kan de relatie van een soort met zijn omgeving volledig veranderen. En het kan hebben bijgedragen aan de evolutie van onze voorouders.
Maar wanneer is het begonnen? Het antwoord is niet alleen verre van banaal, maar ook niet zo eenvoudig: een studie gepubliceerd in het tijdschrift Proceedings of the National Academy of Science bevestigt dit. Dit zijn de woorden van Charles Perreault, hoofdauteur van het onderzoek:
Onze soort, Homo sapiens, is erin geslaagd om zich aan te passen aan verschillende ecologische omstandigheden die verschillende oplossingen vereisen. De cumulatieve cultuur is cruciaal omdat het ons in staat stelt oplossingen van vorige generaties te construeren en te combineren en snel nieuwe complexe oplossingen te ontwikkelen. Onze culturen zijn te complex om door individuen zelf te kunnen bedenken.
De stappen van onze soort zijn de stappen van onze cultuur
Bill Whittaker/Wikimedia Commons - CC BY-SA 3.0
Om te begrijpen wanneer de technologische doorbraak plaatsvond die het ontstaan van de cumulatieve cultuur mogelijk maakte, analyseerden Charles Perreault en Jonathan Paige de gereedschappen die de Hominini de afgelopen 3,3 miljoen jaar hebben geproduceerd. Ze bestudeerden ook de technologieën die niet-menselijke primaten gebruikten om werktuigen te maken. Het doel? Begrijpen wanneer de complexiteit van de culturele productie van verschillende soorten Homo sapiens het bestaan van de cumulatieve cultuur kan aantonen. En de resultaten stelden niet teleur:
- 3,3 tot 1,8 miljoen jaar geleden. In deze periode blijft de opeenvolging van de productie van stenen werktuigen zeer eenvoudig, met slechts enkele stappen voor hun creatie.
- 1,8 miljoen tot 600.000 jaar geleden. Hier zagen de onderzoekers een lichte toename in complexiteit, waarbij nog een paar stappen nodig waren voor het maken van werktuigen.
- Vanaf 600.000 jaar geleden. Dit is het “point of no return”, zouden we kunnen zeggen, waar de complexiteit van het maken van gereedschap zeer snel toeneemt.
Kortom, volgens Perreault en Paige kan de toename in complexiteit vanaf 600.000 jaar geleden alleen verklaard worden door de cumulatieve cultuur. Met andere woorden: onze voorouders begonnen hun kennis over te dragen op volgende generaties nog voordat ze Homo sapiens waren.
Van 600.000 jaar geleden tot vandaag: een evolutie die tot ons leidde
Vanaf 600.000 jaar geleden hebben de populaties Hominini gebruik gemaakt van steeds complexere technologieën die alleen terug te voeren zijn op de cumulatieve cultuur. En zoals vaak het geval is in de natuur, leidt deze eenvoudige overgang tot verschillende onderling samenhangende gevolgen. De eerste gereedschappen bieden toegang tot beter voedsel, wat op zijn beurt leidt tot een grotere ontwikkeling van de hersenen en dus tot het ontstaan van de cumulatieve cultuur. Dankzij dit laatste zijn nu uitgestorven menselijke soorten in staat zich aan te passen aan verschillende klimaten en verschillende ecosystemen, wat de weg vrijmaakt voor het ontstaan van de Homo sapiens.
Kortom, de cumulatieve cultuur speelde een sleutelrol in onze evolutie en die van onze naaste verwanten, zoals de Neanderthalers en Denisovamensen. De studie van Perreault en Paige laat dit belangrijke proces voor het eerst zien, maar toekomstig onderzoek kan een veel belangrijkere vraag beantwoorden: waarom gebeurde het?
