Het menselijk brein is kleiner dan vroeger: volgens de wetenschap zou het wederom kleiner kunnen worden
Freepik
Als er iets is dat mensen van andere dieren onderscheidt, zijn het ongetwijfeld hun hersenen. De hersenen zijn de thuisbasis van onze meest geavanceerde cognitieve vaardigheden, en dat niet alleen. Ze zijn een deel van het lichaam dat een sleutelrol heeft gespeeld in de evolutie van onze soort. Toch hebben verschillende recente onderzoeken aangetoond hoe onze hersenen zijn gekrompen vergeleken met die van onze voorouders. Laten we eens kijken hoe dit mogelijk is en wat het betekent voor onze toekomst.
De evolutie van de hersenen bij mensen is niet zo duidelijk
Complexe mentale functies worden meestal geassocieerd met grotere hersenen en de evolutionaire geschiedenis van de mens lijkt dit te bevestigen. Van de kleine hersenen van hominiden en homininen zijn we uitgegroeid tot de grotere hersenen van leden van het geslacht Homo. De Homo neanderthalensis had bijvoorbeeld grotere hersenen dan wij, maar was dit genoeg om hem intelligenter te maken?
Er zijn verschillende onderzoeken die bewijs hebben gevonden voor de krimping van het menselijk brein. Als we kijken naar de omvang ervan vergeleken met de moderne mens van 100.000 jaar geleden, is die van ons ongeveer 13% kleiner. In een recent wetenschappelijk artikel ontdekte paleoantropoloog Ian Tattersall dat de reductie 100.000 jaar geleden begon, in een periode die overeenkomt met het begin van het symbolische denken en de natuurlijke taal. Het idee zou zijn dat een kleiner maar beter georganiseerd brein essentieel is om het energieverbruik van de Neanderthalers en de eerste Homo Sapiens terug te dringen. Volgens een ander onderzoek zou de verkleining van onze hersenen echter te wijten zijn aan de perioden van opwarming van het klimaat die zich de afgelopen 17.000 jaar hebben voorgedaan. De fase die we de afgelopen jaren doormaken zou dan ook tot een verdere reductie leiden.
Een steeds kleiner brein in de afgelopen 5000 jaar
hairymuseummatt/World History Encyclopedia - CC BY-SA
Er is echter een andere theorie, volgens welke het menselijk brein veel recenter is gekrompen. Deze verkleining zou zich in de afgelopen 5000 jaar hebben gerealiseerd, na een proces dat enkele millennia heeft geduurd, volgens wat antropoloog Jeremy DeSilva, hoofdauteur van een studie gepubliceerd in het tijdschrift Frontiers in Ecology and Evolution, beweert.
Als volgens Tattersall de krimping 100.000 jaar geleden begon, en voor Stibel pas vanaf het einde van de laatste ijstijd 17.000 jaar geleden, zou dat volgens DeSilva anders zijn. Het proces dat ertoe zal leiden dat we een kleiner brein krijgen, wordt in gang gezet door de overgang van jager-verzamelaar samenlevingen naar de eerste complexe beschavingen. De verdeling van kennis en taken zou daarom de behoefte aan grote hersenen om te overleven hebben verminderd. Nu is niet iedereen het eens met de theorie van DeSilva, omdat niet alle jager-verzamelaar samenlevingen in dezelfde periode complex werden, zoals blijkt uit de verkleining van de hersenen. Anderen hebben het fenomeen in plaats daarvan in verband gebracht met de komst van de landbouw, waardoor onze hersenen kleiner zouden zijn geworden.
Betekenen kleinere hersenen minder intelligente mensen?
De vraag is minder banaal dan hij lijkt. Tattersall en andere antropologen spreken van een verkleining van de hersenen, wat echter niet een vereenvoudiging ervan impliceert, in tegenstelling tot wat DeSilva lijkt te suggereren. Een kleiner brein betekent niet automatisch dat mensen minder intelligent zullen zijn: de grootte is niet alles als het om grijze massa gaat.
Veel onderzoekers hebben namelijk de neiging om onze intelligentie in verband te brengen met de grootte van de hersenen, zeker, maar ook met de structuur en complexiteit ervan. Tegelijkertijd is het ook waar dat we sinds de komst van complexe samenlevingen de last van cognitie hebben verschoven naar steeds complexere hulpmiddelen. Het valt nog te bezien of dit genoeg is om ons gerust te stellen of dat het juist nuttig is om ons een beetje zorgen te gaan maken. Aan de andere kant, met de klimaatverandering die we doormaken, weet je het maar nooit.
